Kreukels eten met….zilveren prikkers
Auteur: Arie de Viet
Met Pasen kreukels of krukels met krentenbrood eten. Het hoort bij de traditie op Tholen en Sint Philipsland. In het dialect wordt de eetbare alikruik krukel of kreukel genoemd. Hoe je het uitspreekt is maar net waar je wieg stond. Op Flupland en in Tholen en Oud-Vossemeer spreken ze van kreukel, in de rest van de dorpen over krukel, maar de smaak is hetzelfde.
De kleine zeeslakjes worden bij laag water geraapt onderaan de dijk. In de zogeheten kreukelzone. Dat woord wordt vooral gebruikt in de autoindustrie, maar in Zeeland is het een deel van de dijk langs de waterkant waar de zeeslakjes leven. Ze kruipen er over de stortstenen die als golfbrekers dienen.
De krukel is volksvoedsel. In vroeger tijden werden de slakjes door menigeen geraapt. Om ze zelf te eten, om ze uit te leuren of om ze aan een visboer te verkopen om er de kost mee te verdienen of voor een zakcentje.
De slakjes worden een nacht in zout water gezet om te spugen; om ze te ontdoen van zand en slijm. Ze worden gekookt en warm opgediend met krentenbrood. Op welk moment van de dag verschilt. De een doet het al ’s ochtends, de ander bij het middagmaal of bij het avondeten. De smaken zout en zoet komen in dit gerecht samen. Met een speld of een stopnaald uit de naaidoos wordt het spiraalvormig slakje uit zijn huisje gedraaid, nadat eerst het bruine kapje is verwijderd. Het is vooral een gezellig eten als iedereen aan tafel zit. Er zijn heel wat krukels nodig, voor één persoon wordt in de regel één kilo gerekend.
Het kan ook luxer. Een welgestelde kon kreukels eten met zilveren kreukelprikkers. In het depot van museum De Meestoof liggen er zes in een vierkant blauw doosje. Ir. M.A. Geuze (voorzitter van De Meestoof tussen 1973 en 1993), zei bij de opening van het museumseizoen 1993 dat het een topstuk uit de collectie is. Hij liet ze ook officieel registreren als ’kreukelprikkers’. In de handel zijn ze nu verkrijgbaar onder de naam schaal- en schelpdierprikkers. Niet van zilver maar van roestvrijstaal of tin.
Het handvat van deze zilveren prikker heeft een parelrandje, een decoratie van ronde bolletjes. Aan de achterzijde is een meesterteken aangebracht. Het zilver is echter zo vaak gepoetst dat het merk er bijna helemaal is uitgewreven. Door de vage afbeeldingen op de verschilllende prikkers na te tekenen is het merkteken te reconstrueren. Het is een vierkant contour met drukletters. Op die manier is ook te achterhalen welke zilversmid deze prikkers heeft gemaakt.
Het meesterteken bestaat uit een A , een K en een 1: A en K staan naast elkaar, de 1 eronder. Het is het teken van zilversmid Andries Cornelis Kooiman Jzn. uit Schoonhoven. Hij was werkzaam van 1893 tot 1920. Dus zijn de prikkers meer dan honderd jaar oud, maar het is niet bekend hoeveel krukels of kreukels er mee zijn gegeten.
Andries Cornelis maakte deel uit van een dynastie van goud- en zilversmeden in Schoonhoven. Zes generaties Kooiman hebben er het vak beoefend. Andries Graves Kooiman begon ermee in 1776. Het bedrijf eindigde na 145 jaar toen de erven van Andries Cornelis Kooiman – de maker van de kreukelprikkers overleed in maart 1920 – het overdeden aan hun meersterknecht Pieter Baardwijk. Bij elkaar opgeteld zijn er twintig leden van de familie actief geweest als goud- of zilversmid. De prikker van Kooiman is op deze manier verbonden met de kreukel uit de stad en lande van Tholen.
Bronnen:
Historische Vereniging Schoonhoven. Graves Kooiman of Kooiman. Een dynastie van goud- en zilversmeden in Schoonhoven, zilvercahier nr 4.0 Schoonhoven.
www. Zilver.nl.
Eendrachtbode 15-4-1993, 17-4-1997 en 9-4 1998. Dialect op Tholen en St.-Philipsland, E.J. van den Broecke en A.A. Krijger-Goedegebuure, 1986.
Tekening meesterteken: Marthe Bouvy.